Vấn đề bảo vệ môi trường đã và đang là điểm nóng và thu hút sự quan tâm của toàn nhân loại. Trước những biến động dữ dội hằng ngày, hằng giờ diễn ra hành tinh như thiên tai, hạn hán, núi lửa, sóng thần, các nhà khoa học, tổ chức, cá nhân đang ra sức vận động mọi người hãy chung tay bảo vệ môi trường vì một thế giới tốt đẹp hơn. Nhiều chương trình bảo vệ môi trường như hưởng ứng “Giờ Trái Đất”, “Ngày môi trường thế giới”, kêu gọi mọi người không dùng các sản phẩm làm từ các con thú … Việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường của con người trong giáo lý nhà Phật cũng vô cùng sâu sắc và mang giá trị to lớn.

Năm 624 TCN, tại vườn Lâm Tỳ Ni, Thái tử Tất Đạt Đa đản sanh. Sau khi xuất gia học đạo, ngài tu ở rừng khổ hạnh lâm. Dưới gốc cây Bồ đề, Đức Phật chứng quả giác ngộ vô thượng.

Bài pháp thoại đầu tiên của đức Phật cho năm anh em Kiều Trần Như là ở Lộc Uyển – Vườn Nai, xứ Ba La Nại. Cuối cùng Đức Phật thị tịch ở rừng Sa La. Có thể thấy rằng, cả cuộc đời của Như Lai từ khi thị hiện cho đến lúc nhập Niết Bàn đều gắn liền với môi trường, cây cỏ thiên nhiên. Đây không phải là trường hợp ngẫu nhiên mà thực tế mọi chuyện đều phải được soi chiếu bằng tuệ giác của bậc Giác Ngộ mới có thể hiểu hết ý nghĩa của nó.

Không chỉ cuộc đời tu tập và hành đạo của đức Phật ở trong rừng, cạnh những dòng suối trong lành, tịch tịnh mà ngay trong giới luật của hàng Tỳ kheo lúc bấy giờ trong việc bảo vệ môi trường cũng rất nghiêm ngặt.

Thực tế, khi đức Phật còn tại thế, bảo vệ môi sinh chưa đặt thành vấn đề, thế nhưng đức Phật với trí tuệ sáng suốt và lòng từ bi cứu khổ của Ngài, Ngài đã là bậc vĩ nhân hướng dẫn con người thực thi nếp sống hài hòa với thiên nhiên, bảo vệ môi sinh là bảo vệ sự sống con người.

Cụ thể, với trách nhiệm của bậc Đạo sư, Ngài đã chủ động tạo ra một môi trường tu học thích hợp cho những đệ tử xuất gia và tại gia của Ngài, Đức Phật đã chủ động tìm cách xây dựng cho mình và cho hội chúng Tăng già một nếp sồng hòa hài với thiên nhiên, một đạo tràng tu tập thích hợp hường tới giác ngộ và Niết bàn.

Nhìn lại cuộc đời đức Đức Phật, chúng ta sẽ nhận ra Ngài là một bậc Giáo chủ độc nhất sinh ra dưới cây Vô ưu tại vườn Lâm Tỳ Ni, hành trì Thiền định cho đến giác ngộ dưới gốc cây Bồ Đề, thuyết pháp lần đầu tiên tại vườn Nai ở Ba La Nại, và cuối cùng nhập Niết Bàn dưới hai cây SaLa tại Kusinara.

Đời sống của Ngài là gần gũi thiên nhiên, thân cận núi rừng, xa chốn phồn vinh. Trong 45 thuyết độ sanh, Ngài để lại cho chúng ta hình ảnh một bậc đạo sư đi bộ từ làng này qua làng khác, từ đô thị này qua đô thị khác.

Sau khi khất thực trở về, Ngài thường ngồi trong một khu rừng gần đấy để an nghĩ hoặc thuyết pháp, hoặc ngồi thiền cho đến chiều. Nếp sống này được kinh điển ghi lại, như là vấn đề cảnh thức gìn giữ môi trường, giảm thiểu ô nhiễm: “Nhất bát thiên gia phạn, Cô thân vạn lý du, Kỳ vị sanh tử sự, Giáo hóađộ xuân thu” (Một bát ăn ngàn nhà, Một thân đi vạn dặm. Vì vấn đề sanh tử, Giáo hóa độ ngày qua).

Đức Phật luôn luôn tán thán núi rừng, và xem núi rừng là nơi trú ẩn lý tưởng cho những vị xuất gia hành đạo: “Làng mạc hay rừng núi, Thung lũng hay đồi cao, La hán trú chỗ nào. Đất ấy thật khả ái” và Phật khẳng định: “Khả ái hay núi rừng, Chỗ người phàm không ưa. Vị ly tham ưa thích, Vì không tìm dục lạc”. (Pháp cú 98 – 99).

Trong những bài thuyết pháp, Ngài thường dùng các ẩn dụ tìm thấy trong thiên nhiên, trong môi trường sống để minh họa cho giáo lý sống động thiết thực hiện tại. Nói đến sự cách biệt giữa pháp thiện và pháp ác, Ngài dạy: “Rằng xa thật là xa khoảng cách giữa mặt đất và vòm trời. Rằng xa thật là xa khoảng cách giữa bờ bên này đến bờ bên kia. Rằng xa thật là xa, khoảng cách giữa mặt trời mọc với chỗ mặt trời lặn, nhưng còn cách xa, cách xa hơn nữa là khoảng cách giữa pháp bất thiện và pháp kẻ ác” (Tăng Chi tr. 410).

Ngày nay, tiếp nối con đường hoằng dương chánh pháp, các chư Tôn đức Tăng Ni trong nhiều bài pháp thoại của mình đều giáo dục Phật tử biết bảo vệ môi trường bằng nhiều việc làm thiết thực như ăn chay, tránh sát sanh, tránh mặc những trang phục làm từ da thú…

Trong nhiều bài pháp thoại như Ăn chay của Hòa thượng Thích Trí Quảng; Ăn chay vì thế giới hòa bình của Thượng tọa Thích Nhật Từ; Trái đất này là của chúng ta, Ăn chay và ăn mặn, Ăn chay, sức khỏe và môi trường, Tận thế do đâu của Đại đức Thích Phước Tiến đều là những bài dạy bổ ích cho không chỉ riêng hàng Phật tử mà có ý nghĩa với mọi người trên khắp thế giới này. Trong bài pháp của mình, các Thầy đã nêu lên vấn nạn ô nhiễm môi trường, thiên tai, hạn hán đều xuất phát từ lòng tham của con người.

Với ham muốn bồi đắp cho thân này mà con người đã giết hại rất nhiều động vật. Để phục vụ cho nhu cầu của mình, hàng ngàn khu chăn nuôi gia súc hình thành. Những thống kê được đưa ra rất chính xác và dựa trên các số liệu cụ thể: các nhà khoa học đã nghiên cứu và thấy rằng các chất thải của việc chăn nuôi gia súc thải ra môi trường nước, không khí gấp 4 lần chất thải của xe hơi và các khu công nghiệp (Ăn chay bảo vệ môi trường của Đại đức Thích Phước Tiến).

Thêm vào đó, việc chăn nuôi gia súc gia cầm, lượng khí metan thải ra từ các vật nuôi đã góp phần làm biến đổi khí hậu, tăng hiệu ứng nhà kính. Trong bài pháp thoại Ăn chay vì thế giới hòa bình của Thượng tọa Thích Nhật Từ đã nêu lên mức độ tổn thất nước ngọt, không khí, đất của công nghệ sản xuất thực phẩm mặn là rất lớn: Để chế biến 450 gram thịt mất 9,46 m3 nước; Cứ 7 tấn gà bị giết thì có 1, 6 tấn chất thải tung ra ngoài không khí,  tạo ra 550 triệu tấn khí metan, ảnh hưởng đến sự nóng lên toàn cầu; Cách đây khoảng 40 năm. độ dày của đất màu là 53 cm trên hành tinh thì nay chỉ nơi cao nhất chỉ là 15 cm. Mỗi năm, chúng ta mất khoảng 25 tỷ tấn đất màu. Tất cả những thiệt hại ấy bắt nguồn từ chính nhu cầu ăn uống các sản phầm làm từ động vật của con người.

Như vậy, nhờ kết hợp khéo léo, uyển chuyển từ các con số khoa học cụ thể, các bài giảng của các giảng sư đã trở nên rất gần gũi và có sức tác động mạnh mẽ đến ý thức của người dân trong việc chung tay bảo vệ vì một thế giới sanh – sạch – đẹp.

Ngày nay, nhiều người buộc phải thừa nhận giá trị thực sự mà ăn chay đem lại lợi lạc cho sức khỏe con người và góp phần bảo vệ môi trường. Phật giáo đã góp phần giáo dục con người về nhân cách, đạo đức, lối sống và cả ý thức chung về một thế giới hòa bình, trong lành và xinh đẹp.