Ớn lạnh ở Phật viện Đồng Dương

Hôm ấy, tôi tìm vào Phật viện Đồng Dương. Sử sách ghi rằng vị vua Indravarman II cho xây công trình này vào thế kỷ thứ 9 và là Phật viện nổi tiếng nhất Đông Nam Á. Năm 2001, Phật viện Đồng Dương được cấp bằng công nhận di tích cấp quốc gia. Giờ tìm vào được Phật viện, trong tôi chỉ còn cảm giác ớn lạnh…

Tư liệu ghi lại rằng, sau khi nhà nghiên cứu người Pháp L. Finot, công bố kết quả nghiên cứu về Phật viện Đồng Dương vào năm 1901 và một năm sau đó , một nhà nghiên cứu người Pháp khác, H.Parmentier tiến hành khai quật qui mô lớn đã mở tung bức màn bí mật về một Phật học diện (Vihara) đã được cổ sử Trung Hoa, Đại Việt và Chămpa nhắc đến một cách trân trọng.

Cuộc khai quật có qui mô lớn này đã thu hút nhiều nhà nghiên cứu tìm về. Nhiều người đánh giá đây là một trong những di tích quan trọng nhất của Chămpa. Về tầm vóc quy mô của Phật viện, Finot, trong đề tài nghiên cứu của mình về di tích Đồng Dương, đã giới thiệu 229 hiện vật, nổi bật nhất là bức tượng Phật bằng đồng. Bức tượng Phật đứng này cao hơn 1m, được xem là hoàn hảo và đẹp loại nhất Đông Nam Á.

Tượng Phật đứng được phát hiện cho phép các nhà nghiên cứu liên tưởng đến sự giao thoa của trung tâm Amaravati của Ấn Độ hay trung tâm Phật giáo Amaradhapura thuộc nước Tích Lan (Sri Lanka) có niên đại khá sớm được du nhập vào Chămpa.

Công trình khai quật khu trung tâm Phật viện Đồng Dương của Parmentier cho biết rõ nét hơn về mô hình kiến trúc của Phật viện. Sự hoành tráng của một quần thể kiến trúc điêu khắc như cho ta lạc vào một thế giới nghệ thuật cùng với thiên hướng tâm linh đã được đáng giá là độc đáo vào loại nhất trong văn hóa Chămpa và Đông Nam Á, một nguồn di sản Phật giáo hết sức quan trọng.

Theo mô tả của Parmentier, toàn bộ khu vực kiến trúc kế tục dài xuyên suốt hơn 1.330m, bắt nguồn từ hướng tây và chấm dứt ở hướng Đông. Riêng khu vực chánh điện thờ Phật lại là một vành đai hình chữ nhật dài 326m, rộng 155m cùng hệ thống tường bao bọc kiên cố. Từ chánh điện mở ra con đường rộng, dài hơn 763m, hướng thẳng vào phía Đông, dẫn tới một thung lũng hình chữ nhật có diện tích 1.080m², Cụm kiến trúc bảo lưu được phần đài thờ chính khá nguyên vẹn cùng các bức tượng thờ bằng đá, đồng được phát hiện xung quanh.

Sách xưa cũng chép rằng, Phật viện được vua Indravarman II sáng lập vào năm 875. Đây cũng là khu trung tâm của kinh đô Indrapura. Một dòng họ có truyền thống về Phật giáo khi chính thức lên nắm quyền đã khởi xướng phong trào phát triển các Phật viện, tu viện trong khắp vương quốc của mình, kể cả trung tâm Vijaya, Kauthara, Panduranga….

Khó liệt kê hết được sự vĩ đại vô chừng mà cả ngàn năm qua Phật viện Đồng Dương đã sừng sững tồn tại. Trải qua thương hải tang điền, hiện vật giờ chỉ mập mờ còn mất, dù nơi đây đã được công nhận là di tích cấp quốc gia. Tôi bấm vội mấy tấm ảnh, đi như chạy trốn khỏi khu Tháp Sáng, chỉ cầu mong cho những mảng phù điêu, tượng Phật, hộ pháp… hiện được lưu giữ ở nhiều bảo tàng như sử sách ghi đừng như số phận khu tháp này.